Τα εμφυλιοπολεμικά σκίτσα του νεαρού Μποστ

Οι Μποστ-maniacs του ελληνικού διαδικτύου έχουν το δικό τους σημείο συνεύρεσης. Είναι οι ‘Σελίδες Μποστ‘ στον ιστότοπο του Νίκου Σαραντάκου, κλικ εδώ, και οι αναρτήσεις στην κατηγορία ‘Μποστ’ στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου, επίσης, κλικ εδώ. Εκεί συναντιούνται οι fans του Μποστ, και έπειτα από κάθε καινούργιο σκίτσο του ιδιοφυούς πολυ-δημιουργού Μποστ, που καταφέρνει και ξεθάβει ο Νικοδεσπότης, ακολουθεί συζήτηση, με σχόλια, με νέες πληροφορίες και γνώση, συζήτηση συνήθως πνευματώδης και με χιούμορ, πάντοτε με έναυσμα την βιτριολική διεισδυτική ματιά του δαιμόνιου Μοστ μέσα στα … κώμικ.
Εμείς σήμερα θα ασχοληθούμε με άλλη πτυχή της δημιουργίας του πολυτάλαντου Μποστ. Πρόκειται για τα σκίτσα που έφτιαχνε, μάλλον για βιοποριστικούς λόγους, την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Αν και ο Μποστ είχε συνδεθεί με το ΕΑΜ την περίοδο της Κατοχής (είχε γράψει μάλιστα και ΕΑΜίτικα κάλαντα την Πρωτοχρονιά του 1945, που ο μετέπειτα σκηνοθέτης στην Σοβιετική Ενωση, Γιώργος Σεβαστίκογλου τα τραγουδούσε μέσα στα Δεκεμβριανά του 1944 στα νοσκοκομεία του ΕΛΑΣ), την ώρα των εμφύλιων συγκρούσεων, ο Μποστ σατίριζε πάλι τα τεκταινόμενα με τα σκίτσα του, μάλλον κατά παραγγελία, αλλά έχοντας στο στόχαστρό του την μία μόνο πλευρά. Οπωσδήποτε, τα σκίτσα αυτά λίγο θυμίζουν τις μετέπειτα δημιουργίες του, όπως τις ξέρουμε από την μετά το 1950 εποχή. Λείπει η αποδομητική των γεγονότων προσέγγιση των θεμάτων (ή, μάλλον, του θέματος, θα έπρεπε να πούμε, αφού η θεματολογία είναι αποκλειστικά οι εμφύλιες συγκρούσεις), αν και ο νεαρός Μποστ αποδεικνύεται και πάλι πολύ ενημερωμένος (όπως αργότερα), αλλά και ευρηματικός (όπως αργότερα), όχι όμως στα σουρεάλ επίπεδα που είχε φτάσει αργότερα.
Δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για τον αριθμό των σκίτσων αυτών, ούτε για τις ακριβείς ημερομηνίες που δημοσιεύτηκαν, ούτε καν για την εφημερίδα (ή εφημερίδες) που τα φιλοξενούσε. Κατά μία πληροφορία πρόκειται για την εφημερίδα ‘Εθνικός Κήρυξ‘. Και αυτό οφείλεται στο ότι αυτά τα σκίτσα δεν έχουν διασωθεί, ούτε ο ίδιος ο δημιουργός τους φρόντισε να τα περιλάβει σε κάποια (μελλοντική) σύνοψη· για την ακρίβεια, ο Μποστ δεν μίλησε ποτέ για αυτά τα σκίτσα. Οπωσδήποτε η ειλικρινής του σχέση με την Αριστερά έπαιξε κάποιο ρόλο.
Από τα διασωθέντα σκίτσα, ας δούμε 6 από αυτά (θα ακολουθήσουν και άλλα).

Να σημειώσουμε, μόνο, με την ευκαιρία, ότι ψάχνουμε πληροφορίες για την ‘λαϊκή όπερα’ με τίτλο ‘Μαμά η Ελληνίς‘ που έγραψε ο Μποστ, και στην οποία τη μουσική έγραψε ο Πάνος Τζαβέλλας, όπως μπορούμε να δούμε και στην ιστοσελίδα του τελευταίου, κλικ εδώ. Αν κάποιος/α γνωρίζει κάτι σχετικό, ας κάνει έναν κόπο στο basilikimetatroulou at yahoo dot gr, ευχαριστούμε εκ των προτέρων.

1. Ενθύμιον ‘Γράμμος’.

Ενθύμιον «Γράμμος».

 

Τελικά υπάρχουν δύο ταινίες για «την αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας» στον Εμφύλιο!

Τελικά υπάρχουν δύο ταινίες με θέμα την έξοδο των παιδιών από την Ελλάδα, την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου.

Η πρώτη ταινία, από τον ΔΣΕ.

Η πρώτη, την οποία όλοι γνωρίζουν με τον τίτλο ‘Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας‘ γυρίστηκε το 1948 από το Κινηματογραφικό Συνεργείο του ΔΣΕ ‘Η Ελεύθερη Ελλάδα’, με συντελεστές τον Μάνο Ζαχαρία στην σκηνοθεσία, τον Γιώργο Σεβαστίκογλου στο σενάριο και τον οπερατέρ Απόστολο Μουσούρη. Η ταινία γυρίστηκε στο Γράμμο-Βίτσι, στις περιοχές που είχε υπό τον έλεγχό του ο ΔΣΕ, και στις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας.

Το μοντάζ και η επεξεργασία του ήχου έγιναν στην Πράγα, όπου πραγματοποιήθηκε και η πρώτη κλειστή προβολή της, το 1948, παρόντος και του Τσεχοσλοβάκου ντοκιμαντερίστα, Γιόρι Σίβενς. του Ολλανδού κομμουνιστή και σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ Γιόρις Ίβενς (Joris Ivens, κανονικά προφέρεται Ίφενς). Στη συνέχεια κυκλοφόρησε και στις υπόλοιπες σοσιαλιστικές χώρες. Για τις ανάγκες της ταινίας, το συνεργείο ταξίδεψε στην Τσεχοσλοβακία και την Ουγγαρία για να αποτυπώσει τη ζωή των παιδιών στις νεαρές σοσιαλιστικές χώρες. Σύμφωνα με τον Μάνο Ζαχαρία, η πρώτη δημόσια προβολή της στην Ελλάδα έγινε αρχές του 1949 σε ένα χωριό στο Βίτσι και ίσως πραγματοποιήθηκαν και κάποιες προβολές της ακόμα στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές. Οπως διηγείται ο ίδιος ο σκηνοθέτης, γυναίκες που έβλεπαν τα παιδιά τους στο πανί που χρησιμοποιούνταν ως οθόνη, ορμούσανε επάνω του για να τα αγκαλιάσουν!

Ο Μάνος Ζαχαρίας μιλάει για την ταινία, Τμήμα της παρέμβασης του σκηνοθέτη Μάνου Ζαχαρία, στο συνέδριο της ΕΔΙΑ, στο Νεστόριο, 21 Αυγούστου 2010.

Εκτοτε, τα «ίχνη» της ταινίας χάνονται, μαζί και πολλά μέτρα φιλμ από παρόμοιες λήψεις που πραγματοποίησε το συνεργείο του ΔΣΕ. Πολλές δεκαετίες αργότερα, θα ανακαλυφθεί εντελώς τυχαία μια κόπια της στη Γαλλία από τον σκηνοθέτη Ροβήρο Μανθούλη. Η ιστορία της κόπιας που έχουμε σήμερα έχει ως εξής:

Μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ η ταινία εντοπίστηκε, σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, από έναν Αμερικανό συλλέκτη σοσιαλιστικών memorabilia, ο οποίος, όπως ισχυρίζεται, την αγόρασε από την Ταινιοθήκη της Τσεχοσλοβακίας. Ο Αμερικανός ιδιώτης είχε στην κατοχή του και το αρνητικό της ταινίας, δηλαδή τη μήτρα της και από εκεί έφτιαχνε αντίτυπα τα οποία στη συνέχεια πουλούσε. Το γεγονός μαθεύτηκε από τον Ελληνα σκηνοθέτη Ροβήρο Μανθούλη, στο Παρίσι, ο οποίος ειδοποίησε τον Μάνο Ζαχαρία. Ο Μάνος Ζαχαρίας ήρθε σε επαφή με τον ιδιώτη, ο οποίος του είπε πως δε γνώριζε ποιοι ήταν οι συντελεστές της ταινίας, ζήτησε συγγνώμη και πρόσθεσε ότι την αγόρασε νόμιμα από την Ταινιοθήκη της Τσεχοσλοβακίας, όταν η τελευταία διαλύθηκε μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού.  Ο ιδιώτης δε ζει πια, αλλά, σύμφωνα με τον Μάνο Ζαχαρία, το αρνητικό της ταινίας βρίσκεται σήμερα σε μια από τις ταινιοθήκες της Γαλλίας. Όλο το υπόλοιπο υλικό που γύρισε ο Ζαχαρίας με τον Σεβαστίκογλου και τον Μουσούρη, επί δύο χρόνια στο βουνό, έχει χαθεί -σύμφωνα πάντα με την μαρτυρία του Μάνου Ζαχαρία.

Το ΚΚΕ και ο ‘Ριζοσπάστης‘ πληροφορούνται την ύπαρξη της ταινίας, τουλάχιστον πριν τον Μάρτιο του 2001, όπως προκύπτει από αυτό εδώ το άρθρο του Ριζοσπάστη με τίτλο ‘Ο εμφύλιος με το φακό του ΔΣΕ!‘, στις 3 Μαρτίου του 2001, κλικ εδώ. Ο ‘Ριζοσπάστης’, αργότερα, δίνει δωρεάν ένα αντίγραφο της ταινίας, με τους ουγγρικούς υπότιτλους και με το σπικάζ, από τον ίδιο τον Μάνο Ζαχαρία, στα ελληνικά, στις 13 Φεβρουαρίου του  2005, κλικ εδώ.

Ομως, σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες από ανθρώπους που έχουν δει πρόσφατα την πρωτότυπη ταινία, ο ‘Ριζοσπάστης’ και το ψαλίδι της λογοκρισίας του έχουν επέμβει στο φιλμ, με αποτέλεσμα να λείπουν περίπου ένα με δύο λεπτά, τουλάχιστον. Κάποιοι κάνουν λόγο για κάποια πλάνα σχετικά με τον Μάρκο Βαφειάδη, που τα έφαγε τελικά το σκοτάδι της ωμής επέμβασης πάνω στο υλικό.

Αυτήν την κόπια, λοιπόν, με τους ουγγρικούς υπότιτλους, όπως ακριβώς δόθηκε από τον ‘Ριζοσπάστη’ διάρκειας 25.38, με το πρωτότυπο σπικάζ του Μάνου Ζαχαρία, μπορείτε να δείτε παρακάτω:

[Σημείωση: Οσοι/ες γνωρίζουν από torrents, μπορούν να κάνουν κλικ εδώ]

 

Η δεύτερη ταινία, από την Γιουγκοσλαβία.

Την ίδια ακριβώς χρονική περίοδο, τα κρατικά κινηματογραφικά συνεργεία της Γιουγκοσλαβίας με την υποστήριξη της εταιρείας ‘Avala Film‘, με έδρα το Βελιγράδι, υλοποιούν μια άλλη ταινία, σε σενάριο και σκηνοθεσία Radivoje Lola Djukic, με γυρίσματα εντός της Γιουγκοσλαβίας, και με τό ίδιο ακριβώς θέμα (ή έστω, ελαφρώς διαφορετικό -η διαφορά είναι στην εθνικότητα των παιδιών του ‘παιδοφυλάγματος‘ και στις χώρες που τα φιλοξένησαν).

Σύμφωνα με κάποιες πηγές ο τίτλος της ταινίας είναι ‘Τα παιδιά της Ελλάδας‘, σύμφωνα με κάποιες άλλες πηγές ο τίτλος είναι ‘Η έξοδος των προσφυγόπουλων παιδιών από την Αιγαιακή Μακεδονία‘.  Οι διαφορές στον τίτλο, και τα όσα αυτές νοηματοδοτούν είναι προφανείς. Το εκπληκτικό είναι ότι οι δύο ταινίες, που σύμφωνα με όλες τις πηγές γυρίστηκαν ανεξάρτητα η μία από την άλλη είναι όμοιες σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ιδιο κόνσεπτ, ίδια αφήγηση, ίδιο στόρι, ίδια διάρθρωση, πανομοιότυπες σκηνές, ακόμη και κάποια σημεία της μουσικής (όπως π.χ. ο διασκευασμένος ‘Υμνος του ΕΛΑΣ’), όλα μοιάζουν σε υπερβολικό βαθμό.

Η ταινία αυτή είναι γυρισμένη εξ ολοκλήρου στη Γιουγκοσλαβία. Ολες οι σκηνές με τα χωριά που αντιμετωπίζουν τις συνέπειες από τις μάχες του Εμφυλίου στην Ελλάδα, είναι στημένες. Οι ηθοποιοί και λοιποί συμμετέχοντες είναι όλοι Γιουγκοσλάβοι, ενώ κάποιες σκηνές από καψίματα χωριών, κατστροφές κ.λπ. είναι καθαρό πως αποτελούν εμβόλιμα πλάνα από άλλες ταινίες.

Και οι δύο ταινίες βρίσκονταν επί 50+ χρόνια σε κάποιο σκοτεινό κρατικό αρχείο.

Ομως οι ομοιότητες δεν σταματούν εδώ. Η γιουγκοσλαβική ταινία αποσύρθηκε, μάλλον σιωπηλά, και προφανώς λόγω των συμφωνιών των κυβερνήσεων Ελλάδας και Γιουγκοσλαβίας να μην ανακινούν το ‘ανύπαρκτο μακεδονικό ζήτημα‘. Θα χρειαζόταν να περάσουν επίσης 50 και περισσότερα χρόνια, για να δει το φως των προβολέων και αυτή η δεύτερη ταινία, όπως και η πρώτη.

Ακριβώς όπως και η πρώτη ταινία του ΔΣΕ, αυτή η δεύτερη πραγματεύεται το ζήτημα των παιδιών που φυγαδεύτηκαν από τις εμπόλεμες ζώνες του ελληνικού Εμφυλίου πολέμου, το ‘παιδοφύλαγμα‘. Οι ειδυλλιακές συνθήκες των παιδιών στα ιδρύματα που φιλοξενούνται καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του φιλμ. Στο τέλος της ταινίας υπάρχουν κάποιες σκηνές, στις οποίες τα παιδιά, Ελληνόπουλα και Μακεδονόπουλα, σε μια γιορτή τους, φωνάζουν εν χορώ:

– Ζήτω ο Δημοκρατικός Στρατός και ο Στρατηγός Μάρκος (Βαφειάδης).

– Ζήτω ο αρχηγός του ελληνικού λαού σύντροφος Νίκος Ζαχαριάδης.

– Ζαχαριάδης!!! Μάρκος!!! Ζαχαριάδης!!! Μάρκος!!!

– Εξω οι Αγγλοαμερικάνοι ιμπεριαλιστές από την χώρα μας!

– Θα τους διώξομε! Θα τους διώξομε! Θα τους διώξομε!

Κατόπιν όλων αυτών, αλλά και από κάποιες βάσιμες μαρτυρίες, μπορούμε να υποθέσουμε, ότι μάλλον οι κομμένες, από το ΚΚΕ, σκηνές της πρώτης ταινίας αφορούσαν τον Μάρκο Βαφειάδη.

Η γιουγκοσλαβική ταινία, με σπικάζ σε σερβοκροατική γλώσσα, σε δύο μέρη: